Polonya'da yargıda kaos patlak verdi

Polonya Yüksek Mahkemesi, iktidar partisinin çoğunluğu oluşturduğu Polonya Parlamentosu’nca Ulusal Hakimler Kurulu’na (KRS) seçilen üyelerin yaptığı hakim atamalarının hukuki açıdan sakat olduğunu, söz konusu hakimlerin baktıkları davalarda kuracakları hükümlerin de sakat olabileceğine hükmetti.

Yüksek mahkemenin ülke çapında binlerce hakimi ilgilendiren içtihadı sonrası hakimlerden bazıları dün bakmaları gereken davaları belirsiz süreliğine askıya aldı. Yargı sisteminin felce uğradığı ülkede Başbakan Mateusz Morawiecki, Yüksek Mahkeme’nin içtihadını Anayasa Mahkemesi’ne taşıdı. Yüksek Mahkeme, Anayasa Mahkemesi’nin Yüksek Mahkeme’nin içtihatlarına müdahale hakkının bulunmadığını açıklarken, hukuki krizin gittikçe derinleştiği ülkede gözler Anayasaya Mahkemesi’nden gelecek karara çevrilmiş durumda.

Polonya yargı sistemini kaosa götüren süreç 2018 yılının Nisan ayında iktidar partisi PiS’in çoğunluğu elinde bulundurduğu parlamentoda çıkarılan yasayla mevcut Ulusal Hakimler Kurulu (KRS) üyelerinin görevini sonlandırılmasıyla başladı. Muhalefet ve bazı yargı çevreleri KRS üyelerinin görevlerinin sonlandırılmasının anayasaya aykırı olduğunu savunurken, parlamento yeni KRS üyelerini seçti. Ancak ilerleyen süreçte 15 yeni KRS üyesinin 14’ünün seçiminde usulsüzlükler yapıldığı gündeme geldi. Buna göre söz konusu üyelerin isimleri yasanın öngördüğü şekilde aday oldukları bölge mahkemelerinden en az 25 hakimin desteği olmaksızın parlamentoya sunuldu. Tüm bu tartışmalar sürerken Adalet Bakanı Zbigniew Ziobro’ya yakın kişilerden oluştuğu ileri sürülen 15 kişilik yeni KRS göreve başladı ve ilk derece mahkemelerinden yüksek yargıya kadar binlerce hakim ataması gerçekleştirdi, kimi hakimleri görevden aldı, bazılarını ise terfi ettirdi. Bunun üzerine yeni KRS üyelerinin seçiminin yasallığı tartışmasının devam ettiği ülkede bu kez yeni KRS tarafından yapılan atamaların da yasallığı tartışmaya açıldı.

Konu Avrupa Adalet Divanı’na taşındı

Polonya Yüksek Mahkemesi yeni KRS üyelerinin yasama ve yürütme organlarından bağımsız olmayabilecekleri, politize olmuş olabileceği şüphesiyle inceleme başlatması için Avrupa Komisyonu’na başvurdu. Yaptığı incelemeler neticesinde Yüksek Mahkeme ile benzer endişeler taşıyan Avrupa Komisyonu yürütmenin durdurulması ve konunun esastan görüşülmesi talebiyle konuyu Avrupa Adalet Divanı’na taşıdı. Konunun incelemesi Adalet Divanı’nda devam ederken Polonya’nın Olsztyn şehrinde temyiz edilen bir dosyaya bakan hakim Pawel Juszczyszyn hüküm kuran ilk derece mahkeme başkanının yeni KRS tarafından atandığını fark ederek, yeni KRS’in söz konusu atamayı gerçekleştirmeye haiz olup olmadığının tespiti için parlamentoya yazı yazdı. Hakim Juszczyszyn parlamentodan yeni KRS üyelerinin isimlerinin parlamentonun onayına sunulabilmeleri için yeterli sayıda hakimin desteğini aldıkları listeleri açıklamasını istedi. Polonya Parlamentosu söz konusu listeleri kamuoyuna açıklamayı reddederken, konunun taşındığı Danıştay ise listelerin açıklanması gerektiğine hükmetti. Parlamento, Danıştay kararının ardından söz konusu listeleri bu kez de kişişel verileri koruma gerekçesiyle reddetti. Parlamento tarafından yapılan açıklamada Kişisel Verileri Koruma Dairesi Başkanı Jan Nowak’ın (uzun yıllar iktidar partisi PiS’ten encümenlik yapmış olan) hakimlerin şahsi verilerinin ifşa edileceği gerekçesiyle yaptığı başvuru üzerine listelerin açıklanmasının mümkün olmadığı belirtildi.

Listelerin açıklanmasını talep eden hakim açığa alındı

Yeni KRS üyelerinin yeterli sayıda hakim desteği olmaksızın parlamentonun onayına sunulduğu ihtimali karşısında yeni üyelerden oluşan KRS’in hukuken yok hükmünde olacağı ve bu kurul tarafından yapılan binlerce hakim atamasının geçersiz sayılacağı anlamına gelebilecek listelerin açıklanmasını talep eden hakim Juszczyszyn ise kendisi de yeni KRS üyesi olan amiri Maciej Nawacki tarafından açığa alındı. Geçtiğimiz Aralık ayı sonunda Varşova İdare Mahkemesi hakim Juszczyszyn’i görevine iade ederken, Polonya Parlamentosu şefi Agnieszka Kaczmarska son aylarda ülke gündeminde üst sıraları işgal eden hakim listelerini kamuoyuna açıklayamayacaklarını, ancak konuya ilişkin bilgi almak isteyen yetkili hakime gösterebileceklerini söyledi. Bunun üzerine geçtiğimiz Salı günü hakim Pawel Juszczyszyn Olsztyn’den başkent Varşova’ya geldi. Listeleri incelemek üzere Polonya Parlamentosu’na giren hakim Juszczyszyn aynı saatlerde iznini yarıda keserek görevinin başına dönen Olsztyn Adliyesi Başkanı Maciej Nawacki’nin Juszczyszyn’in seyahat görevini iptal etmesi üzerine söz konusu listeleri göremeden parlamentodan ayrılmak zorunda kaldı.

Ülke siyaseti tüm bu gelişmelerle çalkalanırken geçtiğimiz Perşembe günü İş ve Sosyal Güvenlik, Hukuk, Ceza Daireleri üyesi 60 hakimle toplanan Polonya Yüksek Mahkemesi, yeni atanmış hakimlerce kurulan mahkeme heyetlerinin sakat olduğuna hükmetti. Pratikte seçimi tartışmalı olan yeni KRS tarafından atanan hakimler davalara bakamaz, bu hakimlerin verecekleri kararlar sakat olabilir anlamına gelen Yüksek Mahkeme’nin bu içtihadının ardından Polonyalı hakimlerin bir kısmı gerekçeli kararı bekleyeceklerini, hukuki olarak nasıl bir yol izleneceğini bekleyeceklerini açıklayarak Cuma günü görecekleri duruşmaları askıya aldı. Bazı hakimler ise kendilerinin Cumhurbaşkanı Andrzej Duda’nın imzasıyla göreve geldiklerini, hiçbir kimsenin, makamın Cumhurbaşkanının üzerinde olamayacağını belirterek davalara bakmaya devam edeceklerini açıkladı.

Ülkede baş gösteren hukuki kaos dolayısıyla Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki Yüksek Mahkeme’nin içtihadını anayasaya uygunluğu bakımından incelemesi için Anayasa Mahkemesi’ne taşıdı. Muhalefet çevreleri üyelerinin çoğunluğunun iktidar partisinin oylarıyla seçilmiş Anayasa Mahkemesi’nden hükümetin beklentisinin aksine bir karar çıkmasını beklemezken, Yüksek Yargı Başkanı Malgorzata Gersdorf ise yaptığı açıklamada Anayasa Mahkemesi’nin yasa gereği Yüksek Yargı’nın içtihatlarına müdahale hakkının bulunmadığını belirtti. Yargı krizinin gittikçe derinleştiği Polonya’da gözler şimdi Anayasa Mahkemesi’nden gelecek açıklamaya çevrilmiş durumda.